ឥន្ទ្រិយេសុ អគុត្តទ្វារតា ភាវៈជាអ្នកមិនគ្រប់គ្រងទ្វារក្នុងឥន្ទ្រិយទាំងឡាយ
ភោជនេ អមត្តញ្ញុតា ភាវៈជាអ្នកមិនដឹងប្រមាណក្នុងភោជន
អធិប្បាយ
ពាក្យថា ឥន្ទ្រិយេសុ អគុត្តទ្វារតា សំដៅដល់ ការខ្វះខាតសេចក្តីសង្រួមក្នុងឥន្ទ្រិយ ដែលលោកសម្តែងដោយន័យជាដើមថា “តត្ថ កតមា ឥន្ទ្រិយេសុ អគុត្តទ្វារតា? ឥធេកច្ចោ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា និមិត្តគ្គាហី ហោតិ បណ្តាធម៌ទាំងនោះ ការមិនគ្រប់គ្រងទ្វារក្នុងឥន្ទ្រិយទាំងឡាយ តើដូចម្តេច? គឺ ភិក្ខុរូបខ្លះ ក្នុងសាសនានេះ ឃើញរូបដោយចក្ខុហើយ ជាអ្នកកាន់យកនូវនិមិត្ត” ។
[ បទថា ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា ( ឃើញរូប ដោយចក្ខុហើយ ) បានដល់ ឃើញរូប ដោយចក្ខុវិញ្ញាណ ដែលអាចក្នុងការឃើញរូប ដែលមានវោហារហៅថា ចក្ខុ ដោយអំណាចភាពជាហេតុ ។ បោរាណាចារ្យទាំងឡាយពោលទុកថា ចក្ខុរមែងមិនឃើញរូប ព្រោះចក្ចុមិនមែនចិត្ត ចិត្តក៏ឃើញរូបមិនបាន ព្រោះចិត្តមិនមានចក្ខុ តែបុគ្គលរមែងឃើញបានដោយចិត្តដែលមានបសាទវត្ថុ ដោយការប៉ះខ្ទប់គ្នានៃទ្វារ និងអារម្មណ៍ ក៏កថានេះ ឈ្មោះថា សសម្ភារកថា ដូចក្នុងប្រយោគជាដើមថា គេបាញ់ដោយធ្នូ ព្រោះហេតុនោះ ក្នុងទីនេះទើបមានពាក្យអធិប្បាយថា ឃើញរូបដោយចក្ខុវិញ្ញាណ ។
បទថា និមិត្តគ្គាហី ( ជាអ្នកកាន់យកនូវនិមិត្ត ) បានដល់ រមែងកាន់យកនិមិត្តថា ជាស្រី ជាប្រុស ឬនិមិត្តដែលជាទីតាំងនៃកិលេស មានសុភនិមិត្តជាដើម ដោយអំណាចឆន្ទរាគៈ មិនតាំងនៅក្នុងរូប ត្រឹមតែការឃើញប៉ុណ្ណោះ ។
គប្បីជ្រាបវិនិច្ឆ័យក្នុងពាក្យថា មិនដល់នូវការសង្រួម ក្នុងចក្ខុន្ទ្រិយនោះ ថា សំវរៈក្តី អសំវរៈក្តី រមែងមិនមានក្នុងចក្ចុន្ទ្រិយដោយពិត ព្រោះថា សតិ ឬសេចក្តីវង្វេងភ្លេចសតិ រមែងកើតឡើង ព្រោះអាស្រ័យចក្ចុបសាទក៏ទេ ។ ប៉ុន្តែក្នុងកាលណា រូបារម្មណ៍មកកាន់គន្លងចក្ខុ ក្នុងកាលនោះ កាលភវង្គចិត្ត កើតរលត់ ២ វារៈហើយ កិរិយាមនោធាតុក៏ញ៉ាំងអាវជ្ជនកិច្ច ឲ្យសម្រេចកើតរលត់ ក្នុងលំដាប់នោះ ចក្ចុវិញ្ញាណក៏ញ៉ាំងទស្សនកិច្ចឲ្យសម្រេចកើតរលត់ បន្ទាប់ពីនោះ វិបាកមនោធាតុ ក៏ញ៉ាំងសម្បដិច្ឆន្នកិច្ចឲ្យសម្រេចកើតរលត់ តមក វិបាកា-ហេតុកមនោវិញ្ញាណធាតុ ក៏ញ៉ាំងសន្តីរណកិច្ចឲ្យសម្រេចកើតរលត់ តមក វិបាកាហេតុក-មនោវិញ្ញាណធាតុ ក៏ញ៉ាំងសន្តីរណកិច្ចឲ្យសម្រេចកើតរលត់ បន្ទាប់មក មនោវិញ្ញាណធាតុ ដែលជាអហេតុកកិរិយា ក៏ញ៉ាំងវោដ្ឋានកិច្ចឲ្យសម្រេចកើតរលត់ ក្នុងលំដាប់នោះ ជវនចិត្ត រមែងស្ទុះទៅ សំវរៈក្តី អសំវរៈក្តី នឹងមានក្នុងសម័យនៃភវង្គចិត្តនោះ ក៏ទេ ឬនឹងមានក្នុងសម័យនៃអាវជ្ជនចិត្តជាដើម សម័យណាមួយ ក៏ទេដែរ តែក្នុងខណៈនៃជវនចិត្ត ភាពជាអ្នកទ្រុស្តសីលខ្លះ ភាពជាអ្នកវង្វេងភ្លេចសតិខ្លះ ការមិនដឹងខ្លះ សេចក្តីមិនអត់ធន់ខ្លះ ការខ្ជិលច្រអូសខ្លះ រមែងកើតឡើង អសំវរៈរមែងមាន ។ ក៏អសំវរៈនោះ មានសភាពយ៉ាងនេះ ទើបត្រាស់ហៅថា អសំវរៈក្នុងចក្ខុន្ទ្រិយ ។ ព្រោះហេតុអ្វី? ព្រោះកាលអសំវរៈនោះ មាន សូម្បីទ្វារ ក៏មិនបានគ្រប់គ្រង សូម្បីភវង្គ សូម្បីវីថិចិត្តមានអាវជ្ជនចិត្តជាដើម រមែងជាការមិនបានគ្រប់គ្រងដែរ ។ ដូចអ្វី? ដូចទ្វារទាំង ៤ ក្នុងនគរគេមិនបានបិទទ្វារ ទោះបីក្នុងខាងក្នុងផ្ទះ ស៊ុមទ្វារ និងបន្ទប់ជាដើម នឹងបិទដោយល្អ ក៏ពិតមែន ទោះបីជាដូច្នោះក៏ដោយ ក៏ឈ្មោះថា មិនបានរក្សា មិនបានគ្រប់គ្រងវត្ថុទាំងអស់ ក្នុងខាងក្នុងនគរឡើយ ព្រោះពួកចោរចូលទៅតាមទ្វារនគរ គប្បីធ្វើតាមប្រាថ្នាបាន យ៉ាងណា កាលភាពទ្រុស្តសីលជាដើមកើតឡើងហើយក្នុងជវន កាលអសំវរៈនោះ មាន រមែងជាការដែលមិនបានគ្រប់គ្រងសូម្បីទ្វារ សូម្បីភវង្គ សូម្បីវីថិចិត្តមានអាវជ្ជនៈជាដើម យ៉ាងនោះដូចគ្នា ។
សូម្បីពាក្យក្រៅពីនេះមានពាក្យថា ឮសំឡេងដោយត្រចៀក ជាដើម ក៏មានន័យដូចគ្នា ។ ]
ពាក្យថា ភោជនេ អមត្តញ្ញុតា គឺ ភាពជាអ្នកមិនស្គាល់ប្រមាណក្នុងភោជន លោកពោលទុកយ៉ាងនេះថា “តត្ថ កតមា ភោជនេ អមត្តញ្ញុតា? ឥធេកច្ចោ អប្បដិសង្ខា អយោនិសោ អាហារំ អាហារេតិ ទវាយ មទាយ មណ្ឌនាយ វិភូសនាយ។ យា តត្ថ អសន្តុដ្ឋិតា អមត្តញ្ញុតា អប្បដិសង្ខា ភោជនេ បណ្តាធម៌ទាំងនោះ ភាពជាអ្នកមិនស្គាល់ប្រមាណក្នុងភោជន តើដូចម្តេច? គឺ បុគ្គលខ្លះ ក្នុងលោកនេះ មិនបានពិចារណាដោយឧបាយត្រូវទំនង បរិភោគនូវអាហារ ដើម្បីលេង ដើម្បីស្រវឹង ដើម្បីប្រដាប់ ដើម្បីស្អិតស្អាង ម្យ៉ាងទៀត សេចក្តីមិនសន្តោសក្នុងភោជនណា សេចក្តីមិនសន្តោសក្នុងភោជននោះ ឈ្មោះថា អមត្តញ្ញុតា” ។
[ បទថា អប្បដិសង្ខា ( មិនបានពិចារណា ) បានដល់ មិនដឹង គឺមិនពិចារណាដោយបញ្ញាជាគ្រឿងពិចារណា ។ បទថា អយោនិសោ ( ដោយឧបាយមិនត្រូវទំនង ) បានដល់ មិនមែនឧបាយ ( នៃប្រាជ្ញា ) ។ បទថា អាហារំ ( អាហារ ) បានដល់ វត្ថុដែលគប្បីលេបចូល មានអាហារ និងទឺកផឹកជាដើម ។ បទថា អាហារេតិ ( បរិភោគ ) បានដល់ រមែងបរិភោគ គឺរមែងលេបចូល ។ បទថា ទវាយ ( ដើម្បីលេង ) ជាដើមនេះ ត្រាស់ទុកដើម្បីសម្តែងដល់វត្ថុដែលមិនមែនឧបាយ ពិតមែន បុគ្គលកាលបរិភោគអាហារ មិនពិចារណាដោយឧបាយនៃប្រាជ្ញា រមែងបរិភោគដើម្បីលេង ដើម្បីស្រវឹង ដើម្បីប្រដាប់ ដើម្បីស្អិតស្អាង មិនឈ្មោះថា បរិភោគ ព្រោះអាស្រ័យឧបាយដែលមានប្រយោជន៍នេះ ។
បទថា យា តត្ថ អសន្តុដ្ឋិតា ( សេចក្តីមិនសន្តោស ក្នុងភោជននោះ ) បានដល់ កិរិយាដែលមិនពេញចិត្ត គឺភាពជាអ្នកមិនពេញចិត្តក្នុងការបរិភោគអាហារ ដោយមិនមែនឧបាយនោះ ។ បទថា អមត្តញ្ញុតា ( ការមិនដឹងប្រមាណ ) បានដល់ ភាវៈនៃខ្លួនជាអ្នកមិនស្គាល់ប្រមាណ គឺការមិនស្គាល់ប្រមាណ ពោលគឺការឆ្អែតល្មម ។ ]
( សង្គីតិសុត្តវណ្ណនា និង អដ្ឋកថា ធម្មសង្គណី )
