ពុទ្ធវចនៈ បើចែកតាមកាល មាន ៣ គឺ
១. បឋមពុទ្ធវចនៈ
២. មជ្ឈិមពុទ្ធវចនៈ
៣. បច្ឆិមពុទ្ធវចនៈ
ក្នុងពុទ្ធវចនៈទាំងបីនោះ បឋមពុទ្ធវចនៈ គឺ៖
ព្រះដ៏មានព្រះភាគប្រថាប់អង្គុយត្រង់មហាពោធិបល័ង្ក ទ្រង់ចាក់ធ្លុះហើយ នូវអភិធម្មនោះ កាលបានត្រាស់ដឹងជាព្រះពុទ្ធហើយ ក៏ប្រថាប់ដោយបល្ល័ង្កមួយ អស់ ៧ ថ្ងៃ ទ្រង់បន្លឺឧទានថា
យទា ហវេ បតុភវន្តិ ធម្មា
អាតាបិនោ ឈាយតោ ព្រាហ្មណស្ស
អថស្ស កង្ខា វបយន្តិ សព្វា
យតោ បជានាតិ សហេតុធម្មំ ។
យទា ហវេ បតុភវន្តិ ធម្មា
អាតាបិនោ ឈាយតោ ព្រាហ្មណស្ស
អថស្ស កង្ខា វបយន្តិ សព្វា
យតោ ខយំ បច្ចយានំ អវេទិ ។
យទា ហវេ បតុភវន្តិ ធម្មា
អាតាបិនោ ឈាយតោ ព្រាហ្មណស្ស
វិធូបយំ តិដ្ឋតិ មារសេនំ
សូរោវ ឱភាសយមន្តលិក្ខំ ។
ធម៌ទាំងឡាយ រមែងប្រាកដ ដល់ព្រះខីណាសវព្រាហ្មណ៍ អ្នកមានព្យាយាម ញ៉ាំងកិលេសឱ្យក្តៅ ជាអ្នកដុតបង់នូវកិលេស ក្នុងកាលណា សេចក្តីសង្ស័យទាំងឡាយទាំងពួង របស់ខីណាសវព្រាហ្មណ៍នោះ ក៏សឹងតែរម្ងាប់អស់ទៅ ក្នុងកាលនោះ ព្រោះថា ខីណាសវព្រាហ្មណ៍នោះ ដឹងច្បាស់ នូវធម៌ ព្រមទាំងហេតុ ។
ធម៌ទាំងឡាយ ប្រាកដដល់ព្រះខីណាសវព្រាហ្មណ៍ អ្នកមានព្យាយាម ញ៉ាំងកិលេសឱ្យក្តៅ អ្នកដុតបង់នូវកិលេសក្នុងកាលណា សេចក្តីសង្ស័យទាំងឡាយទាំងពួង របស់ខីណាសវព្រាហ្មណ៍នោះតែងរម្ងាប់អស់ទៅក្នុងកាលនោះព្រោះថាខីណាសវព្រាហ្មណ៍នោះ បានដឹងច្បាស់ នូវព្រះនិព្វាន ជាទីអស់ទៅនៃបច្ច័យ ។
ធម៌ទាំងឡាយ ប្រាកដដល់ព្រះខីណាសវព្រាហ្មណ៍ អ្នកមានព្យាយាម ញ៉ាំងកិលេសឱ្យក្តៅ អ្នកដុតបង់នូវកិលេស ក្នុងកាលណា ខីណាសវព្រាហ្មណ៍នោះ រមែងកម្ចាត់បង់នូវមារ ព្រមទាំងសេនានៃមារ ហើយឋិតនៅ ក្នុងកាលនោះ បីដូចព្រះអាទិត្យរះឡើង ធ្វើអាកាសឱ្យរុងរឿង ដោយរស្មី របស់ខ្លួន កម្ចាត់បង់នូវងងឹត ឋិតនៅដូច្នោះឯង ។
នេះ ឈ្មោះថា បឋមពុទ្ធវចនៈ តែអាចារ្យអ្នកពោលបទនៃធម៌ រមែងពោលថា ឈ្មោះថា បឋមពុទ្ធវចនៈ គឺ
អនេកជាតិសំសារំ សន្ធាវិស្សំ អនិព្វិសំ
គហការំ គវេសន្តោ ទុក្ខា ជាតិ បុនប្បុនំ
គហការក ទិដ្ឋោសិ បុន គេហំ ន កាហសិ
សព្វា តេ ផាសុកា ភគ្គា គហកូដំ វិសង្ខតំ
វិសង្ខារគតំ ចិត្តំ តណ្ហានំ ខយមជ្ឈគា ។
កាលតថាគត មិនទាន់បានជួបប្រទះ ( ពោធិញ្ញាណ រវល់តែ ) ស្វះស្វែងរកជាងផ្ទះ គឺតណ្ហា អ្នកធ្វើនូវផ្ទះ គឺ អត្តភាព ក៏អន្ទោលទៅកាន់សំសារវដ្ត មានជាតិដ៏ច្រើន សេចក្តីកើត ជាទុក្ខរឿយៗ ។ នែជាងផ្ទះ អ្នកឯងធ្វើផ្ទះ គឺអត្តភាព តថាគតឃើញហើយ អ្នកនឹងធ្វើផ្ទះ ( របស់តថាគត ) ទៀត មិនបានឡើយ ឆ្អឹងជំនីរ គឺកិលេសរបស់អ្នកទាំងអស់ តថាគតកាច់បំបាក់អស់ហើយ ដំបូលផ្ទះ គឺអវិជ្ជា តថាគតកម្ចាត់ចោលហើយ ចិត្តរបស់តថាគត ដល់នូវព្រះនិព្វាន ដែលមានសង្ខារប្រាសហើយ តថាគតបានដល់ធម៌ ជាគ្រឿងក្ស័យតណ្ហាទាំងឡាយហើយ ។
ព្រះតម្រាស់ដែលព្រះមានព្រះភាគ ទ្រង់ផ្ទំក្នុងចន្លោះដើមរាំងទាំងគូ ក្នុងសម័យជិតនឹងបរិនិព្វាន ត្រាស់ទុកថា
ហន្ទទានិ ភិក្ខវេ អាមន្តយាមិ វោ វយធម្មា សង្ខារា អប្បមាទេន សម្បាទេថ
“ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ណ្ហើយចុះ ឥឡូវនេះ តថាគតប្រាប់អ្នកទាំងឡាយ ឱ្យបានដឹង សង្ខារទាំងឡាយ មានសេចក្តីសាបសូន្យជាធម្មតា អ្នកទាំងឡាយ ចូរញ៉ាំងកិច្ចទាំងពួងឱ្យសម្រេច ដោយសេចក្តមីនិប្រមាទចុះ” ដូចេ្នះ ឈ្មោះថា បច្ឆិមពុទ្ធវចនៈ ។
ព្រះសទ្ធម្មដែលប្រកាសអមតៈ ដែលទ្រង់ត្រាស់ទុក ៤៥ ព្រះវស្សា ក្នុងរវាងនៃព្រះពុទ្ធវចនៈទាំងពីរ ដូចនាយមាលាការក្រងផ្កា និងដូចជាងកែវក្រងកម្រងកែវ ឈ្មោះថា មជ្ឈិមពុទ្ធវចនៈ ។
